Biển là gì? Đại dương là gì? 5 đại đương trên thế giới có tên thế nào? Ở đâu? Vai trò của biển đối với hệ sinh thái trên trái đất ra sao?
Sau đây hãy cùng Epacket Việt Nam tìm hiểu chi tiết qua nội dung sau nhé!
Biển là gì?
Biển là hệ thống kết nối của tất cả các vùng chứa nước của Trái Đất, bao gồm năm đại dương lớn: Đại Tây Dương, Thái Bình Dương, Ấn Độ Dương, Nam Băng Dương và Bắc Băng Dương. Từ “biển” được sử dụng trong tên của một vùng nước mặn cụ thể, nhỏ hơn, chẳng hạn như Biển Bắc hoặc Biển Đỏ.
Biển nói chung là một vùng nước mặn rộng lớn nối liền với các đại dương, hoặc là các hồ lớn chứa nước mặn mà không có đường thông ra đại dương một cách tự nhiên như biển Caspi, biển Chết.
Thuật ngữ này đôi khi cũng được sử dụng với một số hồ nước ngọt khép kín hoặc có đường thông tự nhiên ra biển cả như biển Galilee ở Israel là một hồ nước ngọt nhỏ không có đường thông tự nhiên ra đại dương hay Biển Hồ ở Campuchia.
Thuật ngữ này được sử dụng trong đời sống thông thường như một từ đồng nghĩa với đại dương, như trong các câu biển nhiệt đới hay đi ra bờ biển, hoặc cụm từ nước biển là chỉ một cách rõ nét tới các vùng nước của đại dương nói chung.
Đại dương là gì?
Đại dương là khu vực tạo nên phần lớn thủy quyển của một hành tinh. Trên Trái Đất, mỗi đại dương là một đại bộ phận quy ước của đại dương thế giới (hay đại dương toàn cầu).
Mặc dù nói chung được công nhận như là các đại dương ‘tách biệt’, nhưng các vùng nước mặn này tạo thành một khối nước nối liền với nhau trên toàn cầu, thường được gọi chung là Đại dương thế giới hay đại dương toàn cầu.
Khái niệm về đại dương toàn cầu như là một khối nước liên tục với sự trao đổi tương đối tự do giữa các bộ phận của nó có tầm quan trọng nền tảng cho hải dương học.
Xét Trái Đất, nước mặn bao phủ một diện tích khoảng 360.000.000 km² và thường được chia thành một số đại dương chính và những biển nhỏ hơn, trong đó đại dương chiếm khoảng 71% bề mặt và 90% sinh quyển.
97% lượng nước trên Trái Đất thuộc về đại dương và các nhà hải dương học đã phát biểu rằng hơn 95% đại dương thế giới chưa được khám phá. Tổng dung tích đại dương vào khoảng 1,35 tỷ km³ với độ sâu trung bình gần 3.700 m (12.100 ft)
5 đại đương trên thế giới
Năm đại dương trên thế giới sắp xếp theo thứ tự diện tích giảm dần gồm:
- Thái Bình Dương
- Đại Tây Dương
- Ấn Độ Dương
- Nam Đại Dương
- Bắc Băng Dương
Các vùng biển trên thế giới
Hiện nay với mỗi quốc gia và vùng lãnh thổ lại chia ra rất nhiều biển và tên gọi khác nhau.
Một số vùng biển nổi tiếng và quan trọng trên thế giới:
- Biển Địa Trung Hải. Nó là phần mở rộng lớn nhất của nội địa lục địa trên toàn bộ hành tinh. Nó nằm giữa Châu Phi, Châu Á và Châu Âu.
- Biển Baltic. Là một vùng biển nằm ở phía đông bắc của Châu Âu. Diện tích của nó là 420 nghìn km vuông.
- Biển Caribbean. Chắc chắn bạn đã cả ngàn lần nghe vùng biển này như một địa điểm nghỉ dưỡng trong mơ. Nó nằm giữa Trung và Nam Mỹ với phần mở rộng là 2,7 triệu km.
- Biển Caspian. Đây là một vùng biển được tìm thấy ở Đông Nam Châu Âu và có diện tích 371 nghìn km vuông.
- Biển Chết. Một trong những vùng biển mà bạn chắc chắn sẽ nghe nói về nó. Nó nằm ở Trung Đông.
- Biển Đen. Nổi tiếng với màu sắc của vùng biển, nó nằm giữa Châu Âu, Anatolia và Caucasus.
- Biển Đỏ. Cũng nổi tiếng về màu sắc của nó. Nó nằm giữa Châu Phi và Châu Á.
Không có sự phân biệt rõ ràng giữa biển và đại dương, mặc dù vùng biển nhỏ hơn, và là một phần hoặc toàn bộ giáp với đất liền. Tuy nhiên, biển Sargasso không có bờ biển và nằm trong một dòng chảy Bắc Đại Tây Dương
Biển nói chung là lớn hơn so với hồ và chứa nước mặn, nhưng biển Galilee là một hồ nước ngọt. Công ước Liên Hợp Quốc về Luật biển khẳng định tất cả các đại dương là “biển”.
Biển và đại dương khác nhau thế nào?
Biển là một nhánh nhỏ của đại dương, một phần được vây quanh bởi đất liền. Có khoảng hơn 50 vùng biển khác nhau trên toàn thế giới.
Một số vùng biển lớn là:
- Biển Địa Trung Hải
- Biển Ca-ri-bê
- Biển Đông
- Biển Okhotsk
- Vịnh Mê-hi-cô,v.v…
Tất cả biển và đại dương trên Trái đất hợp lại thành “thế giới đại dương” (World Ocean). Ngoại trừ điểm khác biệt kể trên, biển và đại dương có những đặc điểm tương tự như nhau. Vì vậy, người ta thường sử dụng cả hai thuật ngữ “biển” và “đại dương” mà ít khi có sự phân biệt cụ thể.
Nếu như không khí có chỉ số đo chất lượng không khí AQI (Air quality Index), nước có chỉ số chất lượng nước WQI (Water quality index) thì đại dương cũng có chỉ số sức khỏe cho riêng mình.
Ocean Health Index (OHI) là chỉ số đánh giá chất lượng đại dương, được xây dựng dựa trên 10 tiêu chí về sinh thái, xã hội và kinh tế, bao gồm:
- Khả năng cung cấp thực phẩm, cơ hội đánh bắt cá cho ngư dân địa phương
- Khả năng cung cấp các sản phẩm tự nhiên
- Khả năng lưu trữ carbon
- Khả năng phòng hộ ven biển
- Khả năng cải thiện đời sống và kinh tế ngư dân ven biển
- Giá trị dịch vụ du lịch và giải trí, cảnh quan, nước sạch và đa dạng sinh học.
OHI được coi là một công cụ hữu hiệu giúp các quốc gia kiểm soát sức khỏe sinh thái biển. OHI của Việt Nam đang xếp ở thứ hạng 150 trên 221 vùng biển trong bảng đánh giá – là thứ hạng khá thấp so với các quốc gia khác, từ đó có thể căn cứ theo các tiêu chí để để ra các biện pháp bảo vệ biển cũng như phát triển bền vững trong tương lai.
Vai trò của biển với cuộc sống
Biển có vai trò quan trọng đối với Trái Đất, bao gồm:
- Điều hòa khí hậu: Biển giúp hấp thụ nhiệt từ mặt trời, giúp điều hòa khí hậu Trái Đất.
- Cung cấp oxy: Biển là nơi sinh sống của nhiều loài thực vật và động vật, giúp cung cấp oxy cho Trái Đất.
- Nguồn tài nguyên thiên nhiên: Biển là nguồn cung cấp thực phẩm, khoáng sản, dầu khí,… cho con người.
- Địa điểm du lịch: Biển là một địa điểm du lịch hấp dẫn, thu hút nhiều du khách trong và ngoài nước.
Tại sao biển luôn chuyển động
Khi đến các bãi biển, chúng ta có thể thấy biển không bao giờ đứng yên mà chuyển động liên tục. Một số chuyển động có thể dễ dàng quan sát bằng mắt thường, nhưng cũng có một số chuyển động chỉ diễn ra ở các tầng nước rất sâu của đại dương.
Một số hiện tượng có thể thấy ở biển:
Sóng biển
Sóng biển được hình thành chủ yếu từ gió. Đây là hiện tượng chuyển động của nước diễn ra ở lớp nước gần mặt biển. Sóng có thể di chuyển hàng nghìn ki-lô-mét trước khi vào đến đất liền. Sóng biển có thể lăn tăn gợn sóng hiền hòa, nhưng cũng có thể mạnh mẽ, dữ đội và cao đến hàng chục mét khi có bão.
Các yếu tố, chẳng hạn như tốc độ gió và thời gian nước bị gió thổi, sẽ giúp quyết định kích thước, hình dạng khác nhau cũng như tần suất của sóng biển
Sóng thần
Sóng thần hình thành do một sự xáo trộn lớn ở đại dương, có thể là một trận động đất, một vụ lở đất hay phun trào núi lửa. Sóng thần rất khó dự đoán, do vậy khi một trận động đất sắp xảy ra, người ta cũng đưa ra lời cảnh báo về sóng thần. Sức phá hủy của một cơn sóng thần là vô cùng khủng khiếp.
Khi ở ngoài khơi, một cơn sóng thần có thể di chuyển với vận tốc 800-965 km/giờ, ngang với vận tốc của một chiếc máy bay phản lực! Khi đến vùng nước nông gần bờ, vận tốc của cơn sóng có giảm đi, chỉ còn khoảng 50 km/giờ.
Tuy nhiên lúc này cơn sóng thần có thể cao tới 15 đến 30 mét, hoàn toàn có thể dễ dàng và nhanh chóng nhấn chìm và phá hủy cả một thành phố ven biển.
Gần đây nhất, năm 2011, một trận sóng thần cao 15 mét xuất hiện tại Fukushima, Nhật Bản đã cướp đi sinh mạng của hơn 100 ngàn người, khiến hơn 60 ngàn người phải di tản, đồng thời gây ra sự cố rò rỉ nhà máy điện hạt nhân Fukushima.
Thủy triều
Thủy triều là sự lên – xuống của nước biển theo một chu kỳ nhất định. Thủy triều được hình thành do lực hấp dẫn của Mặt trăng (phần lớn) và Mặt trời (phần nhỏ).
Cư dân ven biển thường nhận thấy có hai loại thủy triều trong một ngày: Nhật triều và Bán nhật triều. “Nhật triều” là trong một ngày quan sát được 1 lần triều lên và 1 lần triều xuống, phổ biến ở vùng biển phía Bắc nước ta và Thanh Hóa.
“Bán nhật triều” là trong một ngày quan sát được 2 lần triều lên và 2 lần triều xuống, phổ biến ở những vùng biển gần xích đạo, như ở nước ta là ở biển Thuận An (Huế),… Ngoài ra, “triều cường” là hiện tượng thủy triều lên cao nhất vào ngày không có trăng và ngày trăng tròn; “triều kém”là khi thủy triều xuống thấp vào ngày trăng khuyết.
Dòng chảy
Dòng chảy là sự di chuyển của khối nước lớn theo một hướng nhất định. Dòng chảy có thể chỉ chạy tạm thời theo một hướng rồi chuyển dòng hoặc cũng có thể chạy mãi theo hướng đó. Chúng ta có thể nhìn thấy những dòng chảy ở gần bề mặt nước, tuy nhiên có những dòng chảy chỉ xuất hiện ở tầng nước sâu của đại dương.
Dòng hải lưu cũng là một loại dòng chảy, chúng được gọi là các dòng sông trong đại dương bởi chúng chảy cố định theo một hướng. Có 2 loại dòng hải lưu chính là dòng hải lưu nóng và dòng hải lưu lạnh.
Dòng hải lưu nóng bắt nguồn từ xích đạo chảy về hai cực, khiến cho khí hậu vùng ven biển ẩm ướt, mưa nhiều. Ngược lại, dòng hải lưu lạnh bắt nguồn từ hai cực chảy về xích đạo, khiến cho vùng ven biển khô hạn, ít mưa.
Dòng chảy xa bờ
Dòng chảy xa bờ là một luồng nước mạnh chảy theo hướng vuông góc từ bờ ra biểm. Tuy với kích thước nhỏ (từ 3 đến 30 mét, chiều dài 100-150 mét) nhưng tốc độ của dòng chảy xa bờ có thể đạt cực đại ở 2 mét/giây.
Với vận tốc này, dòng chảy xa bờ có thể cuốn trôi người tắm biển ra khoảng 120 mét chỉ trong 1 phút! Khi đó, không ai có khả năng bơi ngược nó để vào bờ. Để thoát khỏi dòng chảy xa bờ, chúng ta cần giữ bình tĩnh, tránh bơi ngược dòng biển mà bơi song song với bờ biển (vuông góc với dòng chảy)
Câu hỏi thường gặp
Sau đây là một số câu hỏi thường gặp về chủ đề biển và đại dương là gì?
Biển hình thành như thế nào?
Biển hình thành do quá trình kiến tạo địa chất, khi các mảng kiến tạo di chuyển, tách rời nhau, tạo ra những rãnh sâu trên bề mặt Trái Đất. Nước từ đại dương tràn vào những rãnh này, tạo thành biển.
Tại sao biển có màu xanh?
Khi lấy nước biển vào một chiếc cốc, chúng ta đều thấy rằng nước biển có vẻ trong suốt. Thế nhưng khi chúng ta nhìn vào biển từ phía xa, biển lại có màu xanh.
Để hiểu lý do tại sao điều này xảy ra, trước tiên bạn cần biết ánh sáng mặt trời bao gồm nhiều cung bậc màu sắc: đỏ, cam, vàng, xanh lá cây, xanh dương, chàm và tím.
Những cung bậc màu sắc này chúng ta vẫn thường gọi là “bảy sắc cầu vồng”. Bảy cung bậc màu sắc có thể chia thành hai gam màu: màu nóng (đỏ, cam, vàng) và màu lạnh (xanh lá cây, xanh dương, chàm, tím).
Khi ánh sáng mặt trời chiều vào nước biển, các tia màu nóng có thể xuyên qua nhiều vật cản hơn, do đó các tia sáng màu này không ngừng bị hấp thu bởi nước biển và các sinh vật biển. Trong khi đó, các màu thuộc gam lạnh chỉ bị nước biển và những sinh vật màu lạnh như tảo biển hấp thu một phần nhỏ.
Phần lớn loại tia sáng màu này sẽ bị cản trở bởi nước biển và tán xạ ra xung quanh, hoặc bị phản chiếu ngược trở lại. Ở những vùng biển nước sâu, ánh sáng bị tán xạ càng nhiều, nước biển lại càng có màu xanh sẫm.
Ngoài ra, trên thế giới cũng cò một số vùng biển có màu lạ. Biển Đỏ có màu đỏ bởi nó có rất nhiều tảo đỏ trong đó. Một biển khác là Biển Đen trông có vẻ gần như màu đen. Nước biển ở đây có chứa một nồng độ cao hyđrô sunfua.
Tại sao nhiệt độ nước tại các biển lại khác nhau?
Nguồn nhiệt lớn nhất mà nước biển nhận được là từ mặt trời. Tuy nhiên, do sự phân bố của bức xạ mặt trời không đồng đều trên các vùng địa đới khác nhau, nhiệt độ nước biển ở các vùng biển hay đại dương trên thế giới cũng không giống nhau.
Ví dụ như ở Biển Đông nước ta, biển ở miền Bắc có nhiệt độ dao động từ 22 đến 24 độ C, trong khi đó biển ở miền Nam là khoảng từ 25 đến 27 độ C. Do vậy, khi đi tắm biển ở miền Nam, bạn có thể cảm nhận nước biển ở đó ấm áp hơn.
Trên đây là thông tin về biển là gì? mà Epacket Việt Nam đã tổng hợp. Hy vọng qua nội dung trên bạn có thể hiểu sự khác nhau của biển và đại dương
Nếu quan tâm tới các thông tin khác thì hãy đón đọc bài viết mới nhất của chúng tôi nhé!
Có thể bạn quan tâm:
